गुर्भाकोट नगरपालिका–३ टिमुरेका अर्जुनकुमार ओलीलाई घरखर्च जुटाउनै मुस्किल थियो। तर, गाउँमा जडीबुटीको व्यापार गर्न थालेका उनलाई एकजना वनविज्ञले टिमुरखेतीको सम्भावना देखाएपछि जीवन नै बदलियो।
ओलीले व्यावसायिक रुपमै टिमुरखेती गर्ने योजना बनाए र मेहनतका साथ काम गरे । उनले भने, “मैले धैर्यता राखेँ, जब फल दिन थाल्यो, मलाई अझै यो खेती गर्न हौसला मिल्यो ।”
४३ रोपनी जमिनमा टिमुरखेती गर्दै आएका अर्जुनले दुई हजार बुटा टिमुर लगाएका छन्। तीमध्ये १२ सय बोटले फल दिइरहेका छन् । उनी वार्षिक तीन हजार किलो टिमुर बिक्री गर्दै आएका छन्। सबै खर्च कटाएर वार्षिक रु २० लाख बचत हुने गरेको उनले बताए।
टिमुर उत्पादन बढ्दै गएपछि बजार पाउन केही कठिनाइ भए पनि उनले विभिन्न ठाउँमा समन्वय गरेर न्यु हिमाल हर्बल एण्ड फुड सप्लायर्स सञ्चालनमा ल्याएका छन्। अहिले आफ्नो मात्रै नभई अन्य किसानले उत्पादन गर्ने टिमुरलगायतका जडीबुटी खरिद गरेर काठमाडौँलगायतका ठाउँमा पठाउने कामसमेत गर्छन्।
कुनै बेला आर्थिक रुपमा कमजोर अर्जुनले अहिले २२ जनालाई रोजगारी दिएका छन्। उनले नयाँ तरिकाबाट काम गर्नसके स्वदेशमै पनि मनग्य आम्दानी लिन सकिने उदाहरण प्रस्तुत गरेका छन् । उनी भन्छन्, “मिहेनत गर्नेलाई नेपालमै प्रसस्त आम्दानी छ।”
दैलेख गुराँस गाउँपालिका–८ पाल्तेका उदयबहादुर खड्काले पनि १२ रोपनी जमिनमा टिमुरखेती गरेका छन्। उनले टिमुरखेतीबाट वार्षिक रु आठ लाख आम्दानी गर्छन्। उनीसँग टिमुरका चार सय बोट छन्। उदयले भने, “पहिले त्यही जग्गामा अन्य खेती गथ्र्यौं, वार्षिक रु दुई/तीन लाख पनि कमाइ हुन्थेन। अहिले त्यही जग्गामा वार्षिक रु आठ लाख टिमुरबाट कमाइ भइरहेको छ।”
टिमुरको मूल्य तलमाथि भइरहे पनि औसतमा रु ८५० किलो बिक्री हुँदै आएको छ। टिमुरको बजारीकरणको लागि सरकारले पनि सहयोग गरिदिनुपर्ने उनको माग छ ।
सल्यानको वनगाड कुपिण्डे नगरपालिका–१२ भदानेका दुर्गासिङ रोका शाररिक रुपमा अपाङ्गता भएका व्यक्ति हुन्। वन डिभिजन सल्यानले दिएको टिमुरखेतीसम्बन्धी तालिममा सहभागी भएपछि उनले व्यावसायिक रुपमा टिमुरखेती गर्ने निधो गरे। आठ रोपनीमा टिमुर लगाएका उनले वार्षिक तीनदेखि चार लाखसम्म कमाइ गर्ने गरेका छन्।
उनी भन्छन्, “आफू पनि अपाङ्गता भएको व्यक्ति हुँ, कुनै रोजगारी पनि थिएन, जीवन कसरी चलाउने भन्ने चिन्तामा भए पनि टिमुरखेतीले मेरो जीवन नै बदेलेको छ।”
भदाने गाउँमा दुर्गाजस्तै १५ जना किसानले व्यावसायिक टिमुरखेती गरेका छन् । उनीहरुको प्रतिव्यक्ति आम्दानी वार्षिक पाँचदेखि सात लाख हुने गरेको छ ।
कर्णालीमा उत्पादित टिमुरको माग युरोपसम्म आउन थालेको छ। कृषिसँग सम्बन्धित विभिन्न सङ्घसंस्थाले सहयोग गरेपछि टिमुरले अन्तर्राष्ट्रिय बजार पाएको हो। ‘द अर्गानिक भ्याली’ नामक संस्थाले कर्णालीको टिमुर अर्गानिक प्रमाणित गरेपछि विदेशमा माग बढेको छ।
वातावरण संरक्षणसँगै आन्तरिक आम्दानी बढाउन विभिन्न वातावरणविद्हरुले सुझाएका छन् । उनीहरुले स्थानीय हावापानी सुहाउँदो जडीबुटी उत्पादनमा सरकारले विशेष योजना बनाउनुपर्ने बताएका छन् ।
मध्यपश्चिम विश्वविद्यालयका विज्ञान सङ्कायका डिन एवं जलवायु तथा वातावरण अनुसन्धानकर्ता सुदीप ठकुरीका अनुसार कर्णालीका पहाडी जिल्लाहरुमा टिमुर रैथाने बिरुवा हो। सरकारले यसको संरक्षणमा जोड दिनुपर्ने उनको भनाइ छ।
अर्का वातावरणविद् भूपेन्द्र शाहीले टिमुर जस्ता खेतीलाई प्राथमिकता दिन जरुरी रहेको बताए । यस्ता खेतीलाई व्यापकता दिनसके कर्णालीका धेरै युवाहरुले स्वदेशमै रोजगारको अवसर पाउने उनी बताउँछन् ।
कर्णालीका निजी वन र राष्ट्रिय वनबाट गरी वार्षिक दुई हजार क्विन्टलभन्दा धेरै टिमुर बाहिर निर्यात हुने गरेको कर्णाली प्रदेश सरकारको तथ्याङ्क छ। आव २०८०/८१ मा तीन लाख ८५ हजार क्वीन्टल टिमुर निर्यात भएको निर्देशनालयका सूचना अधिकारी सूर्यप्रसाद शर्माले बताए। टिमुरबाट कर्णालीमा वार्षिक रु ३० करोड रकम भित्रिने गरेको छ।
कर्णाली प्रदेशबाट बर्सेनि ८२ प्रकारका जडीबुटी निकासी हुने गरेको छ। तीमध्ये यार्सागुम्बा, जटामसी, पाँचऔँले चिराइतो, टिम्मुर, अमला, चिउरी यार्सागुम्बा, लौर सल्ला, सिलाजित, रिठ्ठालगायतका जडीबुटी मुख्य रहेका छन्।
आव २०८०/८१ मा जडीबुटी निकासीबाट प्रदेश सरकारले रु पाँच करोड २५ लाख रकम राजस्व सङ्कलन गरेको जनाएको छ ।
