गत शुक्रबार मधेश प्रदेशसभामा आगामी आर्थिक वर्षका लागि नीति तथा कार्यक्रम पेस भयो। प्रदेश प्रमुख सुमित्रा भण्डारीले प्रस्तुत गरेको नीति तथा कार्यक्रममा निकै महत्वका साथ समेटिएको कृषि क्षेत्रको नारा हो, ‘उत्पादन मधेशमा, विस्तार देशमा’, कृषिलाई अर्थतन्त्रको मेरुदण्डका रूपमा विकास गर्न ‘मधेशले देशलाई खुवाउने अभियान’ ।
यस नाराले मधेश प्रदेशका किसानमा आशाको सञ्चार गरायो, तर यहीका किसानले धानबालीका लागि बीउ रोप्न मलखाद पाएका छैनन्। असारको सुरुमै धान रोप्न खेत खाली राखेका किसानहरूले जेठको दोस्रो साता तिरबाट धानको ब्याड राख्न सुरु गरिसकेका छन्। धानको ब्याड राम्रो उम्रिनका लागि डिएपी मल हाल्ने गरिन्छ, तर हाल रासायनिक मलका डिलरहरू खाली छन्। “चारपटक सहकारी संस्थामा पुगिसके मल आएको छैन भनेर फर्काइरहेका छन्”, यहाँको बागमती नगरपालिका–१२, काजिराम टोलका कालु बोटले भने,“धान रोप्ने समयमा पनि मलखाद पाउने टुङ्गो छैन। खेती कसरी गर्ने होला ? यसरी मधेश प्रदेश सरकारको कृषिलाई अर्थतन्त्रको मेरुदण्डका रूपमा विकास गर्न ‘मधेशले देशलाई खुवाउने अभियान’ कसरी सफल होला !”
रासायनिक मलखाद वितरणको अधिकार पाएको साल्ट ट्रेडिङ्ग कर्पोरेशन र कृषि सामग्री कम्पनी लिमिटेडले सहकारीमार्फत रासायनिक मलखाद वितरण गर्दै आएका छन्। सहकारीले प्राप्त गर्ने मलखाद किसानहरूलाई दामासाही रूपमा वितरण गर्ने गरिएको बागमती बचत तथा ऋण सहकारी, बागमती–११ का अध्यक्ष वासु खड्काले बताए। हाल मात्रै होइन किसानले आवश्यकताअनुसार समयमा कहिल्यै मलखाद नपाएको उनको गुनासो छ।
सर्लाहीको बरहथवा नगरपालिका–५, हात्तीडण्डाका सुरेन्द्र महतोले यस वर्ष धानखेतीका लागि दुई बिगाहा खेत तयारी अवस्थामा राख्नुभएको छ। हाइब्रिड जातको मकै भित्र्याएर खेत खाली राखेकाले असारको सुरुमै धान रोप्ने उनको तयारी छ, तर बीउ राख्ने बेलामा मलखाद नपाउँदा सास्ती भएको उनले सुनाए। जसोतसो गरी डिएपी मल किनेर तत्कालको गर्जो टारे पनि धान कसरी रोप्ने भनेर चिन्ता लागिरहेको महतोको भनाइ छ।
“बीउ राख्न धेरै मलखाद नचाइने भएकाले जसोतसो टारेँ, तर धार रोप्न धेरै मलखाद चाहिन्छ। मल नहाले उत्पादन हुँदैन। त्यस बेलाचाहिँ के गर्ने भनेर चिन्ता लागिरहेको छ”, उनले भने,“किसान र कृषि क्षेत्रप्रति कोही जिम्मेवार छैनन्। भाषणमा बोलेका २० प्रतिशत कुरा मात्रै व्यावहारिक रुपमा लागू हुने हो भने मात्र पनि किसानको ठूलो समस्या हल हुने थियो।”
कृषि सामग्री कम्पनी प्रादेशिक कार्यालय वीरगञ्जबाट ढुवानीमा ढिलाइ हुँदा गोदाम खाली रहेको सर्लाहीस्थित कार्यालयका प्रमुख ध्रुव साहले जानकारी दिए। उनका अनुसार हाल सर्लाहीस्थित कृषि सामग्रीको गोदाममा युरिया र डिएपी दुवै मल सकिएको छ।
चुरे क्षेत्रका किसान सठिया मकै गोडेर युरिया हाल्न मल खोजिरहेका छन्भने सिँचाइ सुविधा भएका ठाउँमा धानको बीउ राख्ने चटारो छ, तर मलखाद नपाएका कारण सठिया मकै गोड्न नपाएर खेर जाने अवस्थामा पुगेको बागमती नगरपालिका–१, हिरेडाँडाकी जमुना गोलेल गुनासो गर्छिन्। “उम्रिने बित्तिकै फौजी कीराको चपेटामा परेको मकैलाई मुस्किलले विषादी छिटेर जोगायौँ”, उनले भनिन्, “हाल गोडमेल गर्ने बेलामा खादमल छैन। गोडमेल गरेपछि रासायनिक मल हाल्नुपर्छ। खादमल कहिले पाइने हो टुङ्गो छैन।”
यो समस्या गोलेको मात्रै होइन, न त यो यस पटकको मात्रै समस्या हो। हरेक वर्ष एउटै समस्या भोग्नु यहाँका किसानहरूको नियति नै हो।
कृषि सामग्री केन्द्र नवलपुर सर्लाहीका प्रमुख साहले डिएपी लोड भएर आउने तयारीमा रहेको खबर पाएको सुनाए। यहाँ आएलगत्तै वितरण सुरु गरिने उनले बताए। सिँचाइको सुविधा रहेकाले यहाँका किसानले तीन बालीसम्म लगाउँछन्। अन्य स्थानमा भन्दा यहाँ दुई गुणा बढी रासायनिक मलको माग छ, तर प्रदेश कार्यालयबाट अन्य जिल्लामा सरह दामासाहीका आधारमा खादमल प्राप्त हुने गरेको छ। जिल्लामा आएको मलखाद पनि पालिकाअनुसार दामासाहीका आधारमा भाग लगाएर वितरण गर्ने गरिएको साहले उल्लेख गरे।
यसले कतै नपुग्ने त कतै धेरै हुँदा डिलरहरूले कालोबजारीमा बेच्ने गरेको समेत फेला पर्ने गरेको छ। यसबाट किसान नै प्रत्यक्ष मारमा पर्ने गरेका जिल्लास्थित नागरिक समाजका अगुवा शिवचन्द्र चौधरीले बताए। राज्यले आवश्यकता र मागअनुसार नै किसानहरूलाई रासायनिक मलखाद वितरण गर्नुपर्ने उनको भनाइ छ।
कृषि सामग्री कम्पनी वीरगञ्ज प्रादेशिक कार्यालयका प्रमुख दुर्गाप्रसाद पाण्डेले डिएपी र युरिया धमाधम ढुवानी हुने क्रममा रहेकाले केही दिनमै जिल्लाका डिपोहरूमा पुग्ने बताए। प्रमुख पाण्डेले पहिलो चरणमा डिएपी मल ढुवानी भइरहेको बताए। किसानले गरेको मागभन्दा पनि जिल्लामा मल पठाउने परिमाण प्रदेश सरकारको निर्णयबमोजिम हुने उनले स्पष्ट पारे।
कार्यलयका अनुसार यस ‘सिजन’का लागि प्रदेश सरकारले मलको कोटा तोकिसकेको छैन। यसकारण जिल्लामा किसानहरूले मलखाद पाउन अझै समय लाग्न सक्ने देखिएको छ। यहाँ धान, मकै, गँहु, उखुलगायत बालीका लागि थोरै मात्रामा रासायनिक मलखाद माग हुने गरेको छभने जिल्लाको बागमती, बरहथवा, लालबन्दी, चन्द्रनगरलगायत स्थानमा वर्णशङ्कर जातका मकै, आलु, तरकारीलगायत खेतीका लागि अत्यधिक मात्रामा मलखाको माग हुने गरेको छ। सरकारले अनुदानमा मागको आधा मात्र वितरण गर्ने गरेका कारण स्थानीय किसानहरूले खुला सिमाना हुँदै भारतबाट समेत खादमल ल्याएर प्रयोग गर्नुपर्ने बाध्यता छ।
कुल ८४ हजार ६७८ हेक्टर क्षेत्रफल कृषियोग्य भूमि रहेको यस जिल्लामा हरेक वर्ष २५ हजार मेट्रिकटन युरिया र २० हजार मेट्रिकटन डिएपीको माग हुने गरेको छ। कृषि सामग्री कम्पनी लिमिटेड लालबन्दी र साल्ट ट्रेडिङ्ग कर्पोरेशन मलङ्गवाबाट गरी मागको आधा १० हजार मेट्रिकटन हाराहारीमा युरिया र आठ हजार हाराहारीमा डिएपी मल वितरण हुने गरेको छ।
माग र पूर्तिको अनुपातले समेत जिल्लामा रासायनिक मलको सधैँ अभाव रहेको पुष्टि गरेको साना किसान कृषि सहकारी कर्मैयाका अध्यक्ष उत्तम आचार्यले बताए। राज्यले किसानको आवश्यकतालाई ध्यान दिएर खादमल वितरण गर्नुपर्ने उनको माग छ।
